13 сакавіка а 15-й гадзіне ў Гарадской бібліятэцы імя Карла Маркса зайграла беларуская дуда. Тодар Кашкурэвіч выканаў старадаўнюю літвінскую мазурку. Апроч таго, адбылася прэзентацыя альманаха «DRUVIS», аднаго з самых неадназначных культуралагічных праектаў апошняга дзесяцігоддзя. Прадстаўляў часопіс філосаф Аляксей Дзермант. Часам, яго называюць неаязычнікам, папракаюць у спробах разарвання беларускай супольнасці на шэраг рэгіянальных культур. Аднак Дзермант з лёгкасцю адпрэчвае гэтыя і іншыя закіды, прапаноўвае сваю візію мінулага...
«DRUVIS» — вынік дзейнасці Цэнтра этнакасмалогіі «Крыўя». Існуе гэта арганізацыя ўжо 20 год і мае на мэце рэстаўрацыю дахрысціянскай культуры Беларусі. Назва часопіса цалкам адпавядае яго зместу. Пакуль што выйшла толькі два нумары — адзін прысвечаны Крыўю, другі — гістарычнай Літве.
— Што такое druvis? Нязвыклае слова, — так пачаў свой расповед Аляксей Дзермант. — Паводле свайго паходжання, яно прускае, перакладаецца як «вера». Часам, яго таксама перакладаюць як «трываласць». Гэтая якасць характэрна перадусім для дуба — галоўнай язычніцкай святыні. Дуб / druvis, як сімвал «драўлянай» веры, існаваў у прусаў, балтаў, славян і германцаў. Па сутнасці мы выбралі гэта слова як сінонім язычніцтву.
Цэнтр «Крыўя» вялікую ўвагу надае балцкаму складніку. Гэта тлумачыцца тым, што на тэрыторыі Беларусі жылі некалі неславянскія плямёны — падняпроўскія, дзвінскія балты, яцвягі. Мова апошніх вельмі блізкая да прускай. «Мы якраз і намагаемся рэканструяваць даўні балцкі свет як у навуковай дзейнасці, так і ў творчасці», — падкрэсліў філосаф.
На яго думку, еўрапейскія народы маюць няпростую генеалогію. Усе яны паўставалі ў выніку перакрыжавання розных традыцый — у Францыі кельты злучыліся з франкамі, на Беларусі — балты са славянамі. «Мы маем важкі дамешак балцкай крыві, — удакладніў Аляксей Дзермант. — Аднак у навуцы на гэты факт амаль не звяртаецца ўвага».
—Увесь час сцвярджаецца, што беларусы — гэта выключна славяне, якія належаць да рускага, праваслаўна-візантыйскага свету. Мы нічога ня ведаем пра іншае вымярэнне нашай ідэнтычнасці. У сваіх выданнях кажам пра тое, што культуру Беларусі можна аднесці і да іншых рэгіёнаў — Прыбалтыкі і Балта-Скандынавіі.
Аляксей Дзермант прызнае, што яго перакананні могуць выклікаць спрэчкі. «Мы з павагаю ставімся да самых розных поглядаў, — папярэджвае ён сваіх патэнцыйных апанентаў. — Мы гатовы да дыялогу, але нам бы хацелася, каб і наш голас таксама быў чутны. На жаль, часам здаецца, што можна ўсё звесці да нейкіх простых схем і імі апанаваць свядомасць людзей. Аднак з’явы, якія адбываліся на нашай зямлі, далёка неадназначныя, і, каб зразумець іх сутнасць, трэба ўлічваць шмат якія акалічнасці. Без вывучэння балцкага складніка агульная карціна беларускай гісторыі будзе скажонай...».
Для маладога філосафа сімваламі нацыянальнай ідэнтычнасці з’яўляюцца такія азначэнні, як «Крыўе» — краіна крывічоў; «Літва» — сімвал ваярскай эпохі Вялікага княства і «Русь». «Часам, нас намагаюцца зрабіць апанентамі прыхільнікаў ідэі «рускасці». На самой справе, гэта не так... Першы нумар нашага часопіса прысвечаны Крыўю, другі — Літве, а трэці мы плануем прысвяціць Русі. Мы б вельмі хацелі паглядзець на Русь як на той фактар, які нас звязваў з балта-скандынаўскім рэгіёнам.

 

Пасля выступлення Аляксея Дзерманта ў зале бібліятэкі распачалася дыскусія. Магілёўцы дамагаліся ад філосафа адказу на пытанне, ці не прапаноўвае ён беларусам раз’яднацца, раз’ехацца па камунальных кватэрах.
— Мы прапаноўваем аб’яднацца, але толькі на іншых прынцыпах, — удакладніў сваю пазіцыю Дзермант. — Каб заразумець, хто такія «мы», трэба спачатку зразумець, хто такі «я». Без гэтага агульнае разуменне нацыянальнай прыналежнасці немажлівае.
— Каб пачувацца братамі, — дадаў Тодар Кашкурэвіч, — ня трэба перасяляцца ў камуналку. Мы розныя... Чым кепска тое, што мы будзем жыць паводле традыцый кожны свайго рэгіёна? Давайце будаваць нацыю як супольнасць роўных... Вар’яцтва, напрыклад, калядаваць па-палеску на Глыбоччыне, вар’яцтва святкаваць «Жаніцьбу Цярэшкі» на Гомельшчыне.
Вельмі важна, каб кожны рэгіён падтрымліваў менавіта сваю традыцыю. Не «Касіў Ясь канюшыну», не агульны папсовы фальклорны рэпертуар, які распаўсюджваецца на ўвесь народ. Не! Яго не павінна быць! З эрзац-культурай мы не можам згадзіцца... Бо гэта фальш...
Мы вельмі хацелі, каб фальклорныя рэчы ня неслі ў сабе пачатак сурагату, — завяршаючы дыскусіі, падкрэсліў Аляксей Дзермант. — Адаптацыя этнічных элементаў у фальклоры павінна сутыкацца з першаўзорам, бо часта мы бачым тое, што фальклор пераўтвараецца ў сярмяжны стыль. І моладзь проста з гэтага смяецца... Уяўляецца, што Беларусь нібыта высокай народнай культуры ня мае, а мы кажам, што мае — і вельмі прыгожую, стылёва дасканалую, якая можа быць фактарам гонару...
Але ў той дзень фактарам гонару для ўсіх была яшчэ і беларуская дуда, а дакладней яе стваральнік Тодар Кашкурэвіч.
— Спачатку я хацеў пачуць хоць гук дуды, — распавядае ён пра сваё захапленне. — Звярнуўся да аднаго з майстроў... пачаў даследаваць гісторыю і міфалогію дуды. Ездзіў па музеях, гарадах...
З досведу Тодара вынікае, што раней дуда рабілася з казы, якую прыносілі ў ахвяру на Каляды. Ёсць нават адпаведная песня:
Ня бойся козачка стральцоў-мальцоў,
А бойся козачка дзеда старога,
Ён цябе заб’е, скуру злупіць,
Дуду паш’е«.
— Дуда з казы — не зусім музычны інструмент, а рэанкарнаваная жывёла, так бы мовіць, з мёртвых паўстаўшая каза, — заўважае Кашкурэвіч. — Нават у 2000 г. мы запісалі, што на дудзе ігралі пераважна хрэсьбіны і вяселле... Відавочна, што сітуацыя не была стырыльнай... дудар часам іграў і на вячорках, аднак асноўнае поле яго дзейнасці — абрадавыя святы.
Канешне, музыка, якую выконвалі дудары, — язычніцкая. Аднак апроч абрадавых песень яны ігралі і полечкі, і вальсы, і мазуркі, і кадрылі... На дудзе ігралі і шляхетную музыку. З дудой у ХІХ ст. была цесна звязана палітычная эліта — шляхта, магнатэрыя. Дуда была сімвалам краіны і займала тое месца, якое яна займае ў Шатландыі, — заключыў Тодар Кашкурэвіч.
Музыка, якую іграў Тодар Кашкурэвіч, вартая таго, каб на яе звярнулі пільную ўвагу прадстаўнікі нашай улады, шырокія колы грамадскасці, інтэлігенцыя. Сапраўды, ці варта шукаць або выдумваць нейкія сімвалы самабытнасці беларусаў, калі побач ёсць бадай што галоўны, «жывы», аўтэнтычны сімвал гістарычнай спадчыны нашага народа.

П. Левановіч